“Beter een wijze jongen die van lage afkomst is dan een oude dwaze koning die zijn oren sluit voor goede raad. Er was een jongen die gevangenzat, maar vrijkwam om een oude koning op te volgen. En dat terwijl hij in diens rijk als een onbeduidend iemand was geboren. Ik zag dat iedereen hem volgde. Al het volk onder de zon liep die jongen achterna die in opstand kwam tegen de oude koning. Er kwam geen einde aan de stoet van zijn bewonderaars. Maar later zal er niemand zijn die nog een goed woord voor hem overheeft. Je ziet, ook dit is niets dan lucht en najagen van wind.”
Een Bijbelpassage uit Prediker 4:13-16 (NBV21) deed mij denken aan het leven van Machiavelli. Uiteraard gaat de visie voor meerdere historische figuren op, maar daar zal ik dan minder bekend mee zijn. Machiavelli was van bescheiden afkomst en werd vooral gewaardeerd om zijn intellect en wijsheid. Hij klom op tot een positie van invloed als diplomaat en politiek adviseur in de Florentijnse republiek. Hij observeerde hoe leiders die niet openstonden voor advies of de werkelijkheid uit het oog verloren, vaak ten val kwamen. Zijn filosofieën benadrukten het belang van effectieve besluitvorming boven de traditionele aristocratische waarden die heersten onder oude koningen en leiders.
Machiavelli's eigen leven weerspiegelt de voorkeur van Prediker voor jeugdige wijsheid boven oude dwaasheid. Hoewel Machiavelli zelf nooit een vorst werd, had hij wel de interesse van machtige leiders. Ook gebruikte hij zijn verstand om de machtsdynamiek van zijn tijd te beïnvloeden. Toen de Medici aan de macht kwamen en Machiavelli uit zijn functie ontheven werd, werd hij zelf een soort 'wijze jongen' die aan de zijlijn stond. In die tijd schreef hij zijn politieke inzichten op. Die worden nog steeds gelezen. Dit in tegenstelling tot de 'oude dwaze koningen' die hij bekritiseerde en die we niet meer herinneren. De Bijbelse tekst is een waarschuwing over het negeren van wijze raad van iemand met nederige afkomst en het risico van corrumperende macht na langdurige heerschappij.
Machiavelli zat zelf nooit letterlijk gevangen voor een opstand tegen een koning. Hij volgde ook niet letterlijk een koning op. Toch was zijn leven metaforisch gezien, gevuld met soortgelijke thema's van opkomst en tegenslag. Machiavelli werd door de Medici uit zijn ambt gezet en later zelfs gemarteld en gevangengezet op verdenking van samenzwering tegen hen. Na zijn vrijlating lag zijn politieke carrière in puin en begon hij te schrijven. In zijn werken daagde hij de gevestigde orde uit. In dit opzicht kwam hij 'in opstand' door het aanmoedigen realistische politiek en nieuwe instituties en bestuurscultuur.
Net zoals de jongen in het boek Prediker, begon Machiavelli zijn leven als een 'onbeduidend iemand' in termen van politieke macht. Hij was de zoon van een niet-vermogende advocaat en kwam niet uit een machtige of bijzonder invloedrijke familie. Door zijn wijsheid en intellect, wist hij toch een belangrijke positie te bemachtigen binnen de Florentijnse republiek. Hij werd een adviserend diplomaat. Deze positie leverde hem veel volgers en bewonderaars op, met name onder hen die verandering wensten in de politieke werkelijkheid.
Hoewel hij niet fysiek een oude koning opvolgde, kan worden betoogd dat hij ideologisch de oude koning (gedateerde politieke filosofieën) opvolgde met zijn nieuwe benaderingen van macht en bestuur. De 'stoet van zijn bewonderaars' die geen einde kende, kan symbolisch gezien worden als de blijvende impact van zijn werk, dat nog steeds bestudeerd en bewonderd wordt door politieke wetenschappers, historici en leiders over de hele wereld.
Prediker eindigt met een sombere visie. 'Later zal er niemand zijn die nog een goed woord voor hem overheeft. Ook dit is niets dan lucht en najagen van wind.' Deze sombere woorden weerspiegelen een aspect van Machiavelli's leven dat zich na zijn dood voltrok. Machiavelli's naam werd synoniem met bedrog en cynisme, en het 'machiavellisme' werd een doctrine van kwaadaardigheid. Zijn werken werden zelfs verboden door de Rooms-Katholieke Kerk en zijn reputatie leek voor lange tijd bezoedeld - niemand leek nog een goed woord voor hem over te hebben.
Deze Bijbelpassage benadrukt het najagen van wind en de vluchtigheid van roem. We zouden er bijna cynisch van worden. Heeft het zin om je in te zetten? Ja. De historische nasleep van Machiavelli's leven geeft namelijk een ander beeld. Naarmate de tijd vorderde, ontstond er een beter begrip van zijn werken. Zijn analyses van politieke macht en menselijk gedrag werden gewaardeerd en zijn invloed groeide postuum. Aan zijn grafmonument werden de volgende woorden toegevoegd "Tanto Nomini Nullum Par Elogium". Dat is Latijn voor "Voor zo'n naam is geen lof groot genoeg". Hedendaagse geleerden erkennen hem bovendien als een voorloper van de moderne politieke wetenschap en waarderen zijn bijdragen aan de politieke theorie en de ethiek.
In tegenstelling tot de vergankelijkheid die de Bijbeltekst suggereert, heeft Machiavelli's nalatenschap de tand des tijds doorstaan. Zijn inzichten blijven relevant. Als het aan mij ligt, wordt zijn werk een fundamenteel onderdeel van het onderwijs in de morele weerbaarheid. Hoewel zijn leven werd getekend door persoonlijke tegenslagen en zijn naam aanvankelijk bedoezeld was, wordt Machiavelli nu herinnerd en gewaardeerd als een van de scherpzinnigste commentatoren op politiek en macht. Soms kunnen we ons streven ervaren als 'lucht en najagen van wind', maar soms kan ons streven uitgroeien tot een duurzame constructie van een nieuw intellectueel erfgoed. Laat je streven voor het goede nooit tegenhouden door macht, tegenslag of cynisme.