Gister (5 oktober 2023) mocht ik een speech houden voor de studenten die hun propedeusediploma hadden gehaald. Het thema was 'out of the box'. Hieronder deel ik de tekst.
"Beste studenten, familie en vrienden,
Graag deel ik met jullie een verhaal met een boodschap. Het verhaal gaat over een filosoof die 500 jaar geleden leefde. Deze filosoof was op jonge leeftijd al een hoge ambtenaar zijn woonplaats. In die rol werkte hij met het recht en hielp hij het rechtssysteem van die stad te verbeteren. Totdat een voorname familie de macht greep en allerlei belangrijke verbeteringen terugdraaide. De filosoof bleef kritisch op hun nieuwe systeem. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Hij werd verbannen naar buiten de stad. Hij voelde zich afgewezen en verslagen. Met de zorg voor een goed rechtssysteem had hij een doel. Maar nu kon hij dat doel niet meer najagen. Althans, dat dacht hij eerst.
Totdat hij in die afzondering ‘out of the box’ leerde denken. Hij begon met het schrijven van toneelstukken die werden uitgevoerd voor de inwoners van de stad waaruit hij verbannen was. In die toneelstukken kwam zijn kritiek op hun slechte rechtssysteem verborgen terug. Oplettende bezoekers van zijn toneelstuk begrepen de impliciete boodschap van de filosoof en ze begonnen erover te praten met elkaar.
Een volgende stap in zijn onderneming was het schrijven van een geschiedenisboek over de stad. In dat boek reflecteerde hij op grote historische daden in het belang van een goed rechtssysteem, en ook op de fouten uit het verleden die leidden tot een verslechtering van het rechtssysteem. Hij schreef in zijn boek over die fouten tot het tijdperk dat die familie, die hem had verbannen, aan de macht kwam. De stadsbewoners lazen het geschiedenisboek en ze begrepen de impliciete boodschap, namelijk de geschiedenis herhaalt zich.
Twee weken voordat de filosoof stierf, adopteerde de stad zijn model voor het rechtssysteem. Direct na zijn dood werd zijn boek gepubliceerd met zijn gedachten over de rechtstaat en politiek. Tot op de dag van vandaag wordt erover gesproken. De filosoof had nooit impact gemaakt als hij was blijven stiltaan bij zijn afwijzing en verslagen gevoel. Hij koos ervoor om anders te denken en zijn doelen op andere manieren te bereiken. De filosoof behield zijn invloed op het rechtssysteem door ‘out of the box’ door te gaan.
Jullie hebben het afgelopen jaar al een eerste stap gezet naar ‘out of the box’ denken over de rol van het recht en de jurist. Net zoals het landschap zich momenteel transformeert in de herfst, hebben jullie, je eigen eerste transformatie doorgemaakt. Jullie zijn de wereld van het recht binnengestapt en hebben rondgekeken. Voor velen van jullie begon het begrip van het recht bij wat jullie zagen in juridische series, films en mediaberichten.
Maar naarmate het eerste jaar vorderde, hebben jullie geleerd dat het recht verschillende kleurtinten kent, zoals de herfstbladeren in oktober. Van het privaatrecht tot het publiekrecht, van de taalbeheersing tot trainingen over juridische vaardigheden. Elk vak heeft zijn eigen kleur en betekenis toegevoegd aan jullie begrip van het recht en de jurist. Dat maakt jullie blik op het recht kleurrijker en al veel meer ‘out of the box’, althans meer buiten de kaders dan zoals jullie eerst over het recht nadachten.
De komende jaren staan in het teken van dat beeld van het recht en de jurist verder in te kleuren. Dat kan door verdere verdieping in de verschillende rechtsgebieden, maar ook door jullie beeld in te kleuren van wat voor jurist je nu eigenlijk wil zijn. Gaandeweg zal je ontdekken welk rechtsgebied bij je past. Soms zal je teleurstellingen meemaken en je plan mogen bijstellen. Soms al tijdens je studie, soms daarna. En is dat erg? Nee, natuurlijk niet. Op zo’n moment mag je ‘out of de box’ denken.
Ikzelf was rechten gaan studeren met het idee dat ik rechter wilde worden. Mijn eerste baan was als griffier bij de rechterlijke macht, maar dat vond ik niet leuk. En toen dacht ik: ‘Ik heb de verkeerde studie gedaan’. Maar na een tijdje oriënteren, ben ik via de weg van de ethiek weer bij het recht teruggekomen. Eerst dacht ik: ‘Heb ik wel de juiste studie gedaan met rechten?’, en nu weet ik: ‘Ja, maar ik wil anders nadenken over het recht dan een procesjurist’. Ikzelf moest na de ervaring van mijn eerste baan leren ‘out of the box’ te denken. Het zou best kunnen dat jullie ook zullen uitgroeien tot een andere jurist dan de jurist die je eerst voor ogen had. Houd daarom je blikveld breed en beperk je niet teveel tot één idee van wat je kan worden.
Het zal ten slotte gebeuren dat jullie je vak als jurist anders leren te verstaan. Net als de filosoof worden jullie uitgedaagd om verder te denken dan wat voor de hand ligt, om je kritisch op te stellen en, indien nodig, op innovatieve manieren te pleiten voor verbetering van ons rechtssysteem, of de omgang met de rechtssubjecten, die natuurlijk geen dossiers, maar echte mensen zijn. Als er iets is dat de geschiedenis ons leert, is het dat het recht en de samenleving voortdurend in beweging zijn. En in die beweging spelen jullie, de nieuwe generatie juristen, een belangrijke rol.
Het behalen van een propedeuse markeert de start van een carrière vol professionele uitdagingen en ethische dilemma's. De kennis en vaardigheden die jullie dit jaar hebben opgedaan, vormen de kleurrijke gevallen herfstbladeren, die een voedingsbodem vormen waarop jullie professionele levensboom kan doorgroeien. Bij een propedeuse-uitreiking vieren wij, die op een of andere wijze betrokken zijn geweest, jullie persoonlijke overwinning.
De propedeuse-uitreiking is niet alleen een erkenning is van jullie harde werk, maar ook een erkenning van de verantwoordelijkheid die jullie als aankomend jurist met je meedragen. De verantwoordelijkheid om te blijven leren, kritisch te denken en, net als die filosoof, 'out of the box' oplossingen te vinden voor de uitdagingen van onze tijd, van jullie tijd. Ook daarom is het belangrijk stil te staan bij het behalen van de propedeuse.
Bedankt dat wij getuigen mogen zijn van jullie ontwikkeling.
Wij wensen jullie alle succes toe met de voorzetting van jullie opleiding.
Van harte gefeliciteerd!"