In juni 2014 uitte minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport haar zorgen over de kwaliteit van de ouderenzorg. In het plan van aanpak dat hiervoor is opgesteld, genaamd “Waardigheid en trots, liefdevolle zorg voor onze ouderen”, stelt de Minister dat de ouderenzorg moet worden verbeterd. In de titel van het stuk is het begrip ‘waardigheid’ opgenomen.[1] Het begrip wordt verschillend gebruikt, zoals ook Nordenfelt het begrip tien jaar eerder in verschillende varianten uitlegde.[2] Waardigheid wordt in het rapport niet gebruikt als verdienste of moreel statuur, maar als identiteit en menschenwürde.
In de eerste alinea van het rapport wordt waardigheid beschreven aan de hand van de termen ‘maximaal behoud van zelfrespect’ en ‘kwaliteit van het leven’. De ouderenzorg dient in het kader van waardigheid aan te sluiten bij de wensen en mogelijkheden van de persoon en de betrokkenheid van familie en naasten.[3] Genoemde termen zijn elementen die aansluiten bij de waardigheid van identiteit (hierna: ‘identiteitswaardigheid). Deze vorm omvat volgens Nordenfelt de waardigheid die wij onszelf als geïntegreerde en autonome personen, met al onze relaties met andere mensen, toe-eigenen. Het is een analogie van de integriteit van een persoon.[4]
Verder wordt waardigheid in het rapport in verband gebracht met beslissingen over voedsel, persoonlijke verzorging en zelfstandig bewegen. De persoon moet kunnen meebeslissen, want de eisen omtrent levenskwaliteit kennen een individuele voorkeur. Kwaliteit en waardigheid van het leven worden in het rapport naast elkaar gebruikt.[5] Deze waardigheid, die volgens Nordenfelt vooral door autonomie wordt gekenmerkt, wordt menschenwürde genoemd (hierna: ‘menswaardigheid). Deze menswaardigheid behoort elke mens toe in dezelfde graad en gedurende de gehele levensloop. Het kan niet worden toegekend of afgenomen.[6]
De minister betoogt dat waardigheid kan worden verloren door ziekten die lichaam en geest aantasten. De persoon dreigt daardoor onherkenbaar te worden.[7] Dit komt tevens overeen met het idee van ‘identiteitswaardigheid’. Nordenfelt voert in dit kader aan dat een ziekte of traumatische ervaring een daadwerkelijke verandering van de identiteit veroorzaakt. De persoon draagt een gevoel van vernedering met zich mee. Wanneer een oudere persoon een handicap oploopt, beperkt dit hem of haar in de autonomie. Een dergelijke handicap is vaak definitief, evenals de daaropvolgende verandering in de identiteit.[8]
‘Menswaardigheid’ blijft bestaan, ondanks dat de ‘identiteitswaardigheid’ naar het idee van ouderen kan afnemen.[9] Veldexperts doen er derhalve goed aan om vanwege het verlies van de ene variant - de identiteitswaardigheid - des te meer het bestaan van de andere variant - de menswaardigheid - te benadrukken en centraal te stellen bij het toekomstbestendig maken van de ouderenzorg.[10]
Ik heb mij door een vriend laten vertellen dat het bovenstaande het beste kan worden geïnventariseerd en geïmplementeerd door experts in het veld. Hij meende door zijn ervaring in de zorg dat veldexperts meer verbinding met de werkvloer hebben dan politici, beleidsmakers en zorgmanagers. Zorg is namelijk volgens hem niet iets dat op papier bedacht kan worden. Zorgmedewerkers pogen elke dag weer om bij elke cliënt aansluiting te vinden en deze zo goed mogelijk te ondersteunen en dat is niet gemakkelijk onder de tijdsdruk waarin het moet gebeuren.
De stakingen op het gebied van de zorg lijken soms alleen over budget en salaris te gaan, maar volgens hem schuilen onder die oppervlakte personeelstekorten en zware tijdsdruk voor het huidige personeel. Zorg dient breed aantrekkelijk gemaakt te worden om in te werken, zodat er veel aandacht kan worden besteed aan een behandeling met behoud van waardigheid.
[1] Min. VWS, “Met waardigheid en trots. Liefdevolle zorg. Voor onze ouderen: Plan van aanpak verpleeghuizen”, 2015, 2, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/02/10/waardigheid-en-trots-liefdevolle-zorg-voor-onze-ouderen.
[2] Lennart Nordenfelt, “The Varieties of Dignity”, Health Care Analysis Volume 12, nr. No. 2 (juni 2004): 71.
[3] Min. VWS, “Met waardigheid en trots. Liefdevolle zorg. Voor onze ouderen”, 2.
[4] Lennart Nordenfelt, “The Varieties of Dignity”, 75.
[5] Min. VWS, “Met waardigheid en trots. Liefdevolle zorg. Voor onze ouderen”, 4.
[6] Lennart Nordenfelt, “The Varieties of Dignity”, 79.
[7] Min. VWS, “Met waardigheid en trots. Liefdevolle zorg. Voor onze ouderen”, 5.
[8] Lennart Nordenfelt, “The Varieties of Dignity”, 76–77.
[9] Lennart Nordenfelt, 79.
[10] Min. VWS, “Met waardigheid en trots. Liefdevolle zorg. Voor onze ouderen”, 17.