Regelmatig heb ik Wilders in debatten horen benadrukken hoe tolerant de gemiddelde Nederlander is. Dit is iets om volgens hem trots op te zijn. Tolerantie of verdraagzaamheid is een sociale, culturele of in een religieuze context gebruikte term die de mate aangeeft waarin afwijkend gedrag of leden van bepaalde groepen niet worden gediscrimineerd ondanks hun afwijkend en door de meerderheid verwerpelijk geachte gedrag of afwijkende meningen.
Toen ik Erasmus, Locke en Spinoza voor de eerste keer las over tolerantie was ik onder de indruk. Tolerantie in hun tijd was keiharde noodzaak. Als je niet werd getolereerd, dan werd je gedood. Tolerantie had in die tijd een zeer positieve ondertoon. Inmiddels bestaan er serieuze reserveringen bij de houdbaarheid van het concept in onze huidige samenleving. Moeten we trots zijn op onze tolerante houding?
Getolereerd worden en tolerant zijn
Hoe zou je het vinden om getolereerd te worden? Tolerantie zegt namelijk niet veel meer dan dat je verdragen wordt door degene in een meerderheids- of machtspositie. Wil je niet veel liever begrepen in plaats van te worden verdragen? Wil je niet veel liever een gesprek waarin je kan delen wie je bent, in plaats van te horen ‘wat fijn voor je, ik discrimineer je niet hoor’?
Als we tolerant zijn, doen we dat met een goed gevoel. Ik ben in staat de ander te verdragen. Als ik er wat langer bij stil sta, vind ik het geen indrukwekkende karaktertrek. Ik wil de ander begrijpen en ik wil dat de ander mij begrijpt. Dat is zwaarder en uitdagender werk. Daarvoor moet je veel met elkaar praten. Met een open mind en een luisterend oor.
Zwarte Piet en Islamiet
Ik tolereerde eerst ook mensen die opkwamen voor discriminatie op basis van de figuur van Zwarte Piet. Dat leidde tot niet zoveel. ‘Zij mogen dat vinden’, maar ik vond het gedoe. Ik tolereerde dat ‘gedoe’, want dan was ik er maar van af. De mensen die opkwamen voor discriminatie op basis van de figuur van Zwarte Piet maakten netjes gebruik van hun vrijheid van meningsuiting en protest, niets mis mee. Laat ze dat vooral doen. Zo dacht ik een aantal jaren.
Tolerantie veranderde niets in mij. Er zijn momenteel ook veel mensen die zeggen dat ze tolerant zijn naar de mensen die vinden dat Zwarte Piet niet meer kan. Ik vraag me af hoeveel gesprekken er worden gevoerd. Wordt er door de tolerante mensen aan de getolereerde mensen gevraagd waarom Zwarte Piet kwetsend wordt ervaren en wordt geassocieerd met een slavernijverleden?
Ik heb dit eerder gezien toen er voor de eerste keren harde uitspraken uit de Wilders-hoek kwamen over de Islam. Deze hoek kreeg dan veel tegengas van de mensen die meende tolerant te zijn. Maar hoeveel van deze tolerante mensen gingen met een moslim in gesprek? Hoeveel lazen eens iets uit de Quran om een indruk te krijgen? Hoeveel nieuwe vriendschappen zijn er ontstaan uit tolerantie?
Bescheidenheid en eerlijkheid
Ik schreef al eerder dat ik tolerantie geen deugd meer vind. Openheid, bescheidenheid en eerlijkheid zijn voor mij deugden die deze tijd moeten kenmerken.
Als we met een eerlijk beeld naar Nederland kijken, zullen we ons vanzelf bescheiden opstellen. Nederland heeft veel mooie kanten, maar het heeft ook een verleden van slavernij en machteloosheid en zelfs medewerking in tijden van Holocaust. Die gebeurtenissen moeten duidelijk in onze geschiedenisboeken worden verteld. Ze moeten deel uitmaken van ons Nederlandse verhaal. Geen glorieus, maar een bescheiden verhaal. Van bescheiden verhalen worden we zelf ook bescheiden.
We zijn mensen van ups en downs en ons land is een menselijk land. Nederland moest en moet leren van begane fouten. We hoeven onszelf niet als perfect te presenteren, want we weten dat we niet perfect zijn. Daardoor kunnen we een eerlijk beeld van onszelf geven. Hetzelfde geldt voor het beeld van ons land. Een eerlijk Nederland.
Verhalen en karakter
Als we een eerlijk bescheiden verhaal durven te vertellen, zullen we ook meer open gaan staan voor het verhaal van de ander. Het concept van tolerantie schiet eigenlijk tekort als het om discriminatie gaat. Er moet iets op het niveau van karakter veranderen, zowel het karakter van individuen als het karakter van de samenleving. Verhalen van mensen en het eerlijke bescheiden verhaal van de Nederlandse samenleving moeten er meer toe gaan doen. Het zijn onze verhalen die ons vormen en een eerlijk beeld geven over onze identiteiten. Die verhalen zijn het waard om gehoord te worden.